HÎKAYEYA DENGBÊJÊKÊ KURDÎ: ZERYAB

Roşan Lezgîn 

Tiya ra zaf wext verê cû, teqwîmê mîladî gore serre 789 bî. Mûsil de, yew dewa kurdan de tutêk ame dinya. Nameyê babîyê ey Nafî bi. Nafî, nameyê lajê xwu Evdilhesen Elî rona.

Evdilhesen Elî bineyke bi pîl, Nafî keyeyê xwu bar kerd şi Bexdad. Ey waştêne lajê xwu uca bido wendiş.

Mûsil zî yew bajaro zaf pîl bi, rindek bi la Bexdad paytext bi. Tede zaf medreseyî estbî, her ca ra dersdar û mamostayê başî ameyne uca.

Evdilhesen Elî Bexdad de dest bi wendiş kerd. Wendekarêko zaf jêhatî bi. Hem medresa wendêne hem verê dengbêjêkê pîlî de dersa muzîkî girewtêne. Nameyê enê dengbêjî Îshaq bi. Îshaq zî eslê xwu dewijê Evdilhesen Elî bi.

Evdilhesen Elî hem zaf weş ûd cenitêne, hem zaf weş deyirê kurdan vatêne. Vengê ey hende weş bi ke sey vengê teyran bi.

O wext Harûnê Reşîd Bexdad de xelîfe bi. Îshaqo dengbêj qesra ey de serekê muzîsyenan bi. Rojêk, Harûnê Reşîdî serdengbêjê xwu mamosta Îshaqî ra va “Yew vengo newe çinê yo? Ez wazena goşdarîya venganê neweyan bikerî.” Îshaqî va “Yew xort esto, dewijê min o. Vengê ey zaf weş o. Zaf weş ûd ceneno.” Îshaqî va “Ez ey ana. Wa şewêk to rê deyiran vajo.”

Mamosta Îshaqî şagirdê xwu Evdilhesen Elî ra va “Ûdê xwu bigîre, bêre." 

Mamosta Îshaqî Evdilhesen Elî berd qesra Harûnê Reşîdî. Evdilhesen Elî ûdê xwu bi destê xwu viraştbi. Ûdê ey ûdanê bînan ra zaf şenikêr bi, heme perdeyê ûdî birîsm ra bî. Di têlê ûdê ey loqirayanê leyîrê şêrî ra viraştbî. Mizraba ey zî baskê qertalî ra bî. Vengê ûdê ey sey zingilî bi.

Evdilhesen Elî a şewe meclisê Harûnê Reşîdî de hem da ûd ro hem deyirî vatî. Zaf weş vatî. Hende weş vatî, hende weş ûd cenit ke Harûnê Reşîdî û kesê ke meclis de bî, zewq ra xeriqîyayî.

A şewe ra pey êdî nameyê Evdilhesen Elî bi “Zeryab”. 

Tayê vanê “Zeryab” nameyê yew teyre yo. Ena teyre zaf weş wanena. Evdilhesen Elî zî eynî sey ena teyre weş deyirî vatî, coka şarê mecilisî ey ra va "Zeryab". Tayê zî vanê, vengê ey hende weş bi, sey awa zerrnî bi. Coka êdî ey ra va "Zernab."

Hem xelîfe Harûnê Reşîdî hem kesê ke meclis de bî, hemîne Zeryabî ra zaf hes kerd. La mamosta Îshaq zaf hesidîya. Xwu rê va, xelîfeyî şagirdê mi ra hes kerd, êdî qîymetê mi nêmend. Xelîfe do Zeryabî biyaro herinda mi de bikero serdengbêj. 

Hesed, nêweşîyêka xirab a. Hesed dayîka nêweşîyan a; tim ci ra zirar virazîyeno!

Roja bîne mamosta Îshaqî Zeryabî rê xebere şirawite. Zeryab şi keyeyê mamostayê xwu Îshaqî. Mamosta Îshaqî va “Zeryab! Yan ti enê welatî ra şinê, yan ez û ti êdî dişmenê yewbînan ê. Ez do sereyê to vîndî bikerî!”

Zeryab zaf fikirîya. Nêeşka mamostayê xwu rê bêhurmetî bikero. Ûdê xwu girewt, Bexdad ra vejîya. Hetê Misirî ser şi, şi bajarê Qahîre. 

Harûnê Reşîdî mamosta Îshaqî ra çend reyî persê Zeryabî kerd. La mamosta Îshaqî va “To Zeryabî ra hes kerd, to pesnê ey da, mêrik xerifîya. Va mi ser ra dengbêj çinê yo. Va, ez şina dinya ra geyrena. Bexdad terk kerd, şi.”

Zeryab şi resa Qahîre, uca zî ûd cenit, deyirî vatî. Zerrîya keynekanê Qahîre dekewte Zeryabî. Uca yew keyneka rindeke dir zewicîya.

Zeryab uca ra zî şi Tunûs. Çend serrî Tunûs de zî ûd cenit û deyîrî vatî. Êdî name û vengê Zeryabî seraserê welatanê Mexrîbî ra bi vila, şuhretê ey şi resa welatê Endulusî.

Zeryab pê hesîya ke mîreyê Endulusî Hakîm zaf qedrê hunermendan zano. Ey mîreyê Endulusî rê yew mektûb şirawit, tede va "Eke ti mi qebûl bikerê, ez wazena bêrî welatê to." 

Mîreyo ke verên a name û vengê Zeryabî şinawitbi, bi keyfweşî cewab da, Zeryab wesêna welatê xwu. 

Zeryabî cînî û tutê xwu girewtî, şi Endulus. Şi bajarê Algecrasî. A serre tam 822 bî. Zeryab o wext hîris û hîrê serre bi. Sermuzîsyenê mîreyê Endulusî Mensûro cihûd ame vernîya Zeryabî.

O wext mîreyê Endulusî Hakîm bajarê Kordoba de mendêne. Hema ke Zeryab nêşibi uca, şanso xirab, xebera mergê mîreyî ameye.

Zeryabî aîleya xwu girewte ke apey ageyro la Mensûrê cihûdî nêverda. Va “Lajê mîreyî Ebdurehman nika do herinda babîyê xwu de şêro textî ser, o Hakîmî ra zafêr hunermendan ra hes keno.”

Zeryab û sermuzîsyenê qesra Endulusî Mensûro cihûd piya şiyî Kordoba. Zeryab tersa ke mamosta Mensûro cihûd zî sey mamosta Îshaqî ey ra bisedîyo. La Mensûr sey mamosta Îshaqî hesûd nêbi, ey Zeryabî ra zaf hes kerd. Keremê zerrîya xwu ra cayê xwu da Zeryabî. Va "Ti hunermendêko zaf esîl ê. Ez cayê xwu bi keyfweşî teslîmê to kena."

Zeryabî Endulus de muzîkê şarê spanyolî zî zaf weş şinasna. Dima, dengbêjîya kurdan û muzîkê şarê Spanya kerdî têmiyan, yew sentezo newe îcad kerd. Yew ekolo newe yê muzîkî na ro. Enê muzîkî ra va “Flamenko”.

Mîreyo newe Ebdurehmanî Zeryabî ra zaf hes kerd. 

Zeryabî Endulus de yew mektebê muzîkî akerd. Uca new hebî tutê xwu û bi seyan şagirdî mûsnayî muzîkê flamenkoyî. Coka Zeryab dinya de sey “babîyê flamenkoyî” şinasîya. Flamenko, yew tewir muzîkê şarê spanyolî yo la her kes zano ke sentezê muzîkê kurdan û muzîkê spanyolan o.

Vanê Zeryabî des hezarî deyirî ezber zanayne.

Zeryab neke tenya dengbêj û muzîsyen bi. O zaf zanaye, alim, kîbar û zarîf bi. Ey zerafetê modaya kincan de zî zaf çî mûsnayî şarê spanyolî. Coka name û vengê Zeryabî hemeyê Spanya û dinya de sey sembolê kîbarî û zerafetî zî yeno vîrê însanan.

Seba ke Zeryab pîlanê ma kurdan ra yew o, loma heta dinya bibo, miletê kurd do ey xwu vîr ra nêkero.